หน่อแก้วพระพุทธศาสนา

ทิศทางการแผ่ขยายของพุทธศาสนาเถรวาทลัทธิลังกาวงศ์ เข้าสู่เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

เถรวาท โดยศัพท์แปลว่าตามแนวทางของพระเถระ เป็นชื่อของนิกายที่เก่าแก่ที่สุดในศาสนาพุทธ ฝ่ายมหายานเรียกนิกายนี้ว่าหินยาน

นิกายเถรวาทเป็นนิกายหลักที่ได้รับการนับถือในประเทศศรีลังกา (ประมาณ ๗๐% ของประชากรทั้งหมด) และประเทศในแผ่นดินเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ ได้แก่ ไทย กัมพูชา ลาว และพม่า และเป็นส่วนน้อยในประเทศจีนและเวียดนาม โดยเฉพาะในมณฑลยูนนาน เนปาล บังกลาเทศที่เขตจิตตะกอง เวียดนามทางตอนใต้ใกล้ชายแดนกัมพูชา อินโดนีเซีย มาเลเซียมีนับถือทางตอนเหนือของประเทศ มีศาสนิกชนส่วนใหญ่เป็นชาวไทยและชาวสิงหล ตัวเลขผู้นับถือศาสนาพุทธนิกายเถรวาทอยู่ที่ประมาณ ๑๐๐ ล้านคน

สำหรับประเทศไทยมีผู้นับถือพุทธศาสนานิกายเถรวาทประมาณ ๙๔% ของประชากรทั้งหมด (ข้อมูลจากกรมศาสนา เฉพาะประชากรอิสลามในประเทศไทยมีไม่น้อยกว่า ๑๐ ล้านคน คิดเป็นสัดส่วนไม่น้อยกว่า ๑๕% ของประชากรไทย ไม่นับผู้นับถือศาสนาคริสต์ ฮินดู สิกข์ และไม่มีศาสนา จึงเป็นไปได้ว่าชาวพุทธในประเทศไทย อาจมีไม่ถึง ๘๐% ของจำนวนประชากรทั้งหมด)

นิกายเถรวาทได้รับการนับถือคู่กับนิกายอาจริยวาท (คือนิกายมหายาน ในปัจจุบัน)

ความเป็นมาของนิกายเถรวาท

ถ้ำสัตตบรรณคูหา (The Sattapanni caves) ข้างเขาเวภารบรรพต ใกล้เมืองราชคฤห์ ประเทศอินเดีย สถานที่ทำสังคายนาพระธรรมวินัยครั้งแรก (ปัจจุบันเพดานถ้ำถล่มลงมาปิดปากถ้ำหมดแล้ว)

หลังจากพระโคตมพุทธเจ้าเสด็จดับขันธปรินิพพานได้ ๓ เดือน พระอรหันตสาวกผู้ได้เคยสดับสั่งสอนของพระองค์จำนวน ๕๐๐ รูป ก็ประชุมทำปฐมสังคายนา ณ ถ้ำสัตบรรณคูหา ใกล้เมืองราชคฤห์ แคว้นมคธ ใช้เวลาสอบทานอยู่ ๗ เดือน จึงประมวลคำสอนของพระพุทธเจ้าได้สำเร็จเป็นครั้งแรก นับเป็นบ่อเกิดของคัมภีร์พระไตรปิฎกภาษาบาลี คำสอนที่ลงมติกันไว้ในครั้งปฐมสังคายนาและได้นับถือกันสืบมา เรียกว่าเถรวาท แปลว่าคำสอนที่วางไว้เป็นหลักการโดยพระเถระ คำว่าเถระ ในที่นี้ หมายถึงพระเถระผู้ประชุมทำสังคายนาครั้งแรก และพระพุทธศาสนาซึ่งถือตามหลักที่ได้สังคายนาครั้งแรกดังกล่าว เรียกว่านิกายเถรวาท อันหมายถึง คณะสงฆ์กลุ่มที่ยึดคำสั่งสอนของพระพุทธเจ้า ทั้งถ้อยคำ และเนื้อความที่ท่านสังคายนาไว้โดยเคร่งครัด ตลอดจนรักษาแม้แต่ตัวภาษาดั้งเดิมคือภาษาบาลี

คณะสงฆ์เถรวาท

คณะสงฆ์เถรวาทในแต่ละประเทศ ได้แบ่งย่อยออกเป็นหลายนิกาย โดยยังคงยึดถือพระธรรมวินัยเดียวกัน

คณะสงฆ์เถรวาท ในเมืองโคลัมโบ ประเทศศรีลังกา เมื่อ ค.ศ. ๑๘๘๓ และพันเอก เฮนรี สตีล โอลคอต (สิงหล: කර්නල් හෙන්රි ස්ටීල් ඔල්කට්; อังกฤษ: Henry Steel Olcott; ๒ สิงหาคม ค.ศ. ๑๘๓๒ – ๑๗ กุมภาพันธ์ ค.ศ. ๑๙๐๗) ผู้เป็นหัวเรือหลักในการฟื้นฟูพุทธศาสนาในประเทศศรีลังกา

ประเทศบังกลาเทศ

สังฆราชนิกาย (Sangharaj Nikaya)
มหาสถพีรนิกาย (Mahasthabir Nikaya)

ประเทศพม่า

สุธัมมนิกาย (Thudhamma Nikaya)
ชเวจินนิกาย (Shwekyin Nikaya)
ทวารนิกาย (Dvara Nikaya)

ประเทศศรีลังกา

สยามนิกาย (Siam Nikaya)

มัลวัตตะ (Malwaththa)
อัสคิริยะ (Asgiriya)
วาทุลวิลา (Waturawila) หรือ มหาวิหารวังศิกศยาโมปาลีวนาวาสนิกาย (Mahavihara Vamshika Shyamopali Vanavasa Nikaya)