หน่อแก้วพระพุทธศาสนา - เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต

เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต คือเจ้าคณะใหญ่ผู้ปฏิบัติหน้าที่ในคณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกาย ทุกภาค เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุตรูปปัจจุบัน คือ สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อัมพร อมฺพโร) ซึ่งที่ประชุมมหาเถรสมาคมได้ลงมติเมื่อวันที่ ๒๑ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๐ ให้ความเห็นชอบกราบทูลให้ทรงดำรงตำแหน่ง

ต่อมาในวันที่ ๒๗ มิถุนายน พ.ศ. ๒๕๖๐ จึงมีพระบัญชารับทราบ อนุโมทนา และถวายสมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต) ปฏิบัติหน้าที่เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุตแทน

ตามมาตรา ๑๐ แห่งพระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๒) พ.ศ. ๒๕๓๕ กำหนดให้มีเจ้าคณะใหญ่ปฏิบัติหน้าที่ในเขตปกครองคณะสงฆ์ตามที่กำหนดในกฎมหาเถรสมาคม

มหาเถรสมาคมจึงตรา "กฎมหาเถรสมาคม ฉบับที่ ๑๕ (พ.ศ. ๒๕๓๕) ว่าด้วยระเบียบการปกครองคณะสงฆ์ " กำหนดให้มีเจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุตปฏิบัติหน้าที่ในเขตปกครองคณะธรรมยุตภาคทุกภาค

คณะใหญ่คณะธรรมยุต มีหน้าที่ ดังนี้

๑. ดำเนินการปกครองคณะสงฆ์ธรรมยุตให้เป็นไปตามพระธรรมวินัย กฎหมาย กฎมหาเถรสมาคม ข้องบังคับ ระเบียบ คำสั่ง มติ ประกาศ พระบัญชาสมเด็จพระสังฆราช

๒. ควบคุมและส่งเสริมการรักษาความเรียบร้อยดีงามการศาสนศึกษา การศึกษาสงเคราะห์ การเผยแผ่พระพุทธศาสนา การสาธารณูปการ และสาธารณสงเคราะห์ ให้ดำเนินไปด้วยดี

พัดแฉกงาพิเศษประดับพลอย พระราชทานแก่เจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุตบางรูป

๓. วินิจฉัยการลงนิคหกรรม วินิจฉัยข้ออุทธรณ์คำสั่ง หรือคำวินิจฉัยชั้นภาค หรือมีอำนาจหน้าที่ในกรณีที่ได้รับมอบหมายอย่างอื่นจากมหาเถรสมาคม

๔. แก้ไขข้อขัดข้องของเจ้าคณะภาคให้เป็นไปโดยชอบ

๕. ควบคุมบังคับบัญชาเจ้าคณะและเจ้าอาวาส ตลอดถึงพระภิกษุสามเณรผู้อยู่ในบังคับบัญชา หรืออยู่ในเขตปกครองของตน และชี้แจงแนะนำการปฏิบัติหน้าที่ของผู้อยู่ในบังคับบัญชาให้เป็นไปโดยความเรียบร้อย

พระสังฆราชของประเทศไทยเรียกว่า สมเด็จพระสังฆราช และมีตำแหน่งเป็นสกลมหาสังฆปริณายก เพราะทรงเป็นประมุขปกครองบัญชาการคณะสงฆ์ทุกนิกายในประเทศไทย และมีพระอิสริยยศเสมอด้วยพระองค์เจ้าต่างกรม พระราชบัญญัติคณะสงฆ์ (ฉบับที่ ๓) พ.ศ. ๒๕๖๐ ฉบับปัจจุบันให้พระมหากษัตริย์ไทยเป็นผู้สถาปนาสมเด็จพระราชาคณะขึ้นเป็นสมเด็จพระสังฆราช

เจ้าคณะใหญ่ เป็นตำแหน่งทางพระสังฆาธิการระดับสูงในการปกครองคณะสงฆ์ไทย รองจากสกลมหาสังฆปริณายก โดยแบ่งการปกครองเป็น ๔ ส่วน คือ ๑. คณะสงฆ์มหานิกาย ๒. คณะสงฆ์ธรรมยุติกนิกาย ๓. คณะสงฆ์จีนนิกาย และ ๔. คณะสงฆ์อนัมนิกาย

รายนามเจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุต

คณะธรรมยุตยุคแรกยังรวมอยู่กับคณะสงฆ์ดั้งเดิม เพิ่งได้รับอำนาจในการปกครองตนเองในรัชสมัยพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว และมีพระเถระดำรงตำแหน่งเจ้าคณะใหญ่คณะธรรมยุตสืบมา ดังนี้

ลำดับ	รูป/พระนาม	เริ่มวาระ/สิ้นสุด	สถิต ณ
๑	สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาปวเรศวริยาลงกรณ์	พ.ศ. ๒๓๙๔/พ.ศ. ๒๔๓๕	วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
๒	สมเด็จพระมหาสมณเจ้า กรมพระยาวชิรญาณวโรรส	พ.ศ. ๒๔๓๖/พ.ศ. ๒๔๖๔	วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
๓	พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหลวงชินวรสิริวัฒน์ สมเด็จพระสังฆราชเจ้า	พ.ศ. ๒๔๖๕/พ.ศ. ๒๔๗๑	วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
๔	สมเด็จพระสังฆราชเจ้า กรมหลวงวชิรญาณวงศ์	พ.ศ. ๒๔๗๑/พ.ศ. ๒๕๐๑	วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
๕	สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (จวน อุฏฐายี)	พ.ศ. ๒๕๐๑/พ.ศ. ๒๕๑๔	วัดมกุฏกษัตริยารามราชวรวิหาร
๖	สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (วาสน์ วาสโน)	พ.ศ. ๒๕๑๕/พ.ศ. ๒๕๓๑	วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร
๗	สมเด็จพระญาณสังวร สมเด็จพระสังฆราช สกลมหาสังฆปริณายก	พ.ศ. ๒๕๓๒/พ.ศ. ๒๕๕๖	วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
๘	สมเด็จพระวันรัต (จุนท์ พฺรหฺมคุตฺโต)	พ.ศ. ๒๕๕๘/พ.ศ. ๒๕๖๐	วัดบวรนิเวศราชวรวิหาร
๙	สมเด็จพระอริยวงศาคตญาณ สมเด็จพระสังฆราช (อัมพร อมฺพโร)	พ.ศ. ๒๕๖๐/ปัจจุบัน	วัดราชบพิธสถิตมหาสีมารามราชวรวิหาร